Opvoeden zonder straffen – Gebruik liever consequenties

In dit artikel over opvoeden zonder straffen:

• 5 Redenen waarom straffen echt niet goed werkt. 
• Hoe je natuurlijke consequenties gebruikt. 
• Hoe je logische consequenties gebruikt. 
• 5 Voorwaarden voor effectieve consequenties.  
• Wanneer consequenties niet werken. 

Als een kind vervelend of ‘ongewenst’ gedrag vertoont, hebben ouders soms de neiging om te straffen.

Je kunt tenslotte niet over je heen laten lopen en je kind moet leren welk gedrag niet acceptabel is, toch?

Ja… Er moeten duidelijke grenzen zijn en je wilt als ouder ingrijpen bij vervelend gedrag.

Maar de manier waarop je dat doet maakt veel verschil.

Op de korte termijn kan ‘straf geven’ effectief zijn. Of effectief lijken te zijn.

Maar onderzoek heeft aangetoond dat kinderen daar niet echt van leren (niet leren zelf betere keuzes te maken), en dat je op de lange termijn dan juist meer problemen krijgt!

Waarom wil je liever opvoeden zonder straffen:

1. Een kind wat straf krijgt gaat echt niet zitten nadenken.

Een kind wat straf krijgt denkt nooit: ”Hmm… wat heb ik hier verkeerd gedaan? En hoe kan ik eenzelfde situatie de volgende keer anders aanpakken?”

Straf roept vooral boosheid en weerstand op. Het voelt ook als persoonlijke afwijzing. Het meeste wat een kind zal denken is hoe het de volgende keer straf kan voorkomen.

Maar je wilt je kind juist helpen om zelf altijd betere keuzes te maken. Ook als er geen dreiging van straf is of als jij niet in de buurt bent.

Je kind helpen om zelf z’n eigen keuzes te maken, en daardoor te leren wat de gevolgen van die keuzes zijn. Zonder boosheid, dreiging of angst.

Daarvoor werken consequenties veel beter. 

2. Een kind dat straf krijgt voelt zich vooral boos, verdrietig, afgewezen.

En als een kind zich niet goed voelt, vertoont het juist vaker ‘vervelend’ gedrag.

De boosheid richt zich dan ook meestal op jou, de ouder. Dat gaat ten koste van jullie emotionele connectie.

Bovendien, als een kind boos of emotioneel is, kan het sowieso niet iets nieuws leren.

Dat ‘foutje’ zie ik ouders veel maken. Als een kind ‘rood’ is – erg boos, overstuur, in emotie… dan is zo’n kind in ‘survival modus’ en kan het brein letterlijk geen nieuwe informatie opnemen.

Dat is niet een leer-moment. Je kind gaat er niks van leren en het roept in de meeste gevallen alleen maar meer weerstand en emotie op. Vooral bij kinderen met een sterke wil.

3. Kinderen leren niks van straf.

Stel je kind heeft een bui. Hij of zij gooit de blokken door de kamer en slaat een zusje… en dat kind krijgt daarom een time-out.

• Daarvan leert dit kind niet beter zijn/haar emoties herkennen of beheersen.
  
  
• Je kind leert daarmee niet hoe je iets goed kunt maken als je iemand pijn hebt gedaan.
  
  
• Of wat hij/zij de volgende keer kan proberen te doen als hij weer zo boos is.
  
  
• En de relatie met het zusje verbetert hier ook niet bepaald door…

Je kind kan deze dingen heel goed leren en je kunt je kind daarbij helpen.

Leren om beter om te gaan met je emoties. Hoe je betere keuzes kunt maken in de toekomst. Leren hoe je wel met je broertjes en zusjes om kan gaan.

Alleen heeft straf niet dat effect.

4. Vaak straffen we omdat we zelf boos zijn…

En dat is niet de beste manier om met boosheid om te gaan of een goed voorbeeld voor je kind.

 

5. Straf focust een kind op ‘straf voorkomen’

En ook als straf werkt, en kinderen wel het wenselijke gedrag laten zien, dan is dat om straf te voorkomen.
Het gedrag heeft een externe motivatie: straf voorkomen.

Maar je wilt liever dat je kind zich uit zichzelf goed gedraagt omdat het goed voelt. Dat je kind ook positieve keuzes maakt als jij niet in de buurt bent om te straffen!

Als je je kind gaat opvoeden zonder straffen dan voorkom je dat je kind gaat liegen of stiekem doen om straf te voorkomen.

Betekent opvoeden zonder straffen dat alles dan maar gewoon mag? 

…en dat er geen gevolgen zijn als je kind niet luistert of zich ‘vervelend’ gedraagt?

Natuurlijk niet. 

Opvoeden zonder straffen betekent dat er nog steeds (juist) duidelijke grenzen zijn, en dat je je kind helpt om acceptabele keuzes te maken.

Maar er zijn meer effectieve en positieve manieren om je kind te motiveren.
Om je kind te helpen de volgende keer een andere keuze te maken.
Om je kind echt iets te leren.

Er zijn heel veel andere tools en technieken die je kunt gebruiken om je kind positief te begeleiden. Op een manier die wél effectief is.

Een tool die je kunt gebruiken voor ‘ongewenst’ gedrag is consequenties.

Natuurlijke of logische consequenties zijn een logisch gevolg van het gedrag van je kind. Ze geven je kind een bewuste keuze en helpen je kind in de toekomst betere keuzes te maken.

Kinderen leren er veel meer van omdat er een duidelijke oorzaak en gevolg relatie is.

Natuurlijke consequenties

Een natuurlijke consequentie is het natuurlijke gevolg van gedrag. Zonder dat je als ouder daar een rol in speelt.

Een natuurlijke consequentie is wat er gebeurt als je je kind niet ‘redt’ van de gevolgen van een minder handige keuze.

Als je in de regen staat, dan wordt je nat. 
Wanneer je niet eet, krijg je honger. 
Als je je jas vergeet, dan krijg je het koud. 

Dit is een voorbeeld:

Stel je kind vergeet regelmatig z’n broodjes mee te nemen voor school. En jij moet hem daar de hele ochtend aan herinneren, er achteraan rennen of zelfs naar school rijden om de broodjes af te leveren. 

Een natuurlijke consequentie van je lunch vergeten, is dat je honger krijgt. 

Bij alle consequenties is het belangrijk dat je ze van tevoren communiceert. Zodat je kind zelf een keuze kan maken.

Dus je zou hier iets kunnen zeggen als:

“Hey lieverd, ik merk dat ik nog wel eens achter je aan moet rennen om je te helpen aan je broodjes voor school te denken. Maar weet je, je bent nu al zo oud dat ik weet dat je zelf aan je broodjes kunt denken. Dus vanaf nu ga ik niet meer naar school rijden als je je broodjes vergeten bent.“

Logische consequenties

Een logische consequentie is een die je zelf bedacht hebt als ouder. Voor wanneer natuurlijke consequenties niet beschikbaar zijn, óf te gevaarlijk.

Te gevaarlijk is bijvoorbeeld de natuurlijke consequentie van een hete pan op het vuur aanraken, of zonder kijken de straat over steken, of je medicijnen niet innemen. 

Of als een natuurlijke consequentie zo lang duurt dat je kind er nu niks van leert:

De natuurlijk consequenties van je tanden niet poetsen is gaatjes krijgen. Maar het duurt heel lang voordat je gaatjes krijgt. Dus daar leert je kind nu niets van. 

Een logische consequentie moet wel een relatie hebben met het gedrag. Zodat het voor kinderen een logische oorzaak en gevolg is. 

Dit is een voorbeeld:

De natuurlijke consequentie van te laat naar bed gaan is dat je de volgende dag moe bent. Maar dat werkt voor veel kinderen niet goed genoeg.

Stel dat bedtijd 9 uur is. Maar je kind treuzelt altijd enorm en je moet er steeds achteraan zitten: “Poets je tanden! Niet vergeten naar de WC te gaan. Kom op, even doorwerken!” 

Vervelend en vermoeiend – voor jou en je kind. 

Een logische consequentie hier zou kunnen zijn: 

“Je kunt ervoor kiezen om om 9 uur in bed te liggen – met gepoetste tanden en naar de WC geweest, of je gaat morgen een half uur eerder naar bed.”

Genoeg slaap en op tijd in bed liggen is belangrijk dus als je ervoor kiest om dat niet te doen dan is het een logisch gevolg dat we daar eerder mee moeten beginnen. 

 

5 Voorwaarden voor goede en effectieve consequenties

1. Ze werken vooral bij herhalend gedrag

Omdat je consequenties altijd van tevoren wilt vertellen, zodat je kind nog een keuze kan maken, werken ze vooral goed bij ‘vervelend’ gedrag wat zich steeds herhaalt.

Iets wat meestal niet lekker loopt, waar je als ouder een beetje klaar mee bent… gedrag wat steeds terugkomt en wat je graag wilt veranderen.

2. Blijf zelf altijd respectvol: Rustig, vriendelijk en duidelijk

Het is belangrijk dat je respectvol communiceert. Als het kind ervoor gekozen heeft om niet zelf de broodjes mee te nemen of om op tijd in bed te liggen, dan volgt de consequentie, en jij blijft rustig, vriendelijk en duidelijk.

Kinderen voelen zich vaak al slecht of schamen zich als ze een ‘foutje’ hebben gemaakt. Ook als ze dat niet laten zien.

Als jij vervolgens zegt:

“Ik zei toch dat je het koud zou krijgen zonder jas!” 
Of: “Eigen schuld dikke bult, moest je gister maar op tijd in bed liggen.”

Dan voelt een kind zich nog slechter, boos of verdrietig, en richt zich dat tegen jou. In plaats van dat ze zich veilig en gesteund voelen om zelf keuzes te maken en soms ook foutjes te maken en daarvan te leren. 

3. Consequenties communiceer je altijd van tevoren

Het is belangrijk dat je consequenties van te voren communiceert. 

Op die manier geef je je kind een keuze: 

Je kind kan kiezen om vlot en zonder zeuren de computer uit te zetten, of kiezen om dat niet te doen, en morgen geen schermtijd te hebben. Bijvoorbeeld.

(En dan weet je kind al wat de consequentie daarvan is want dat had je van te voren gecommuniceerd)

Als de keuze en de consequentie duidelijk zijn, dan kun jij het loslaten en hoef je niet meer te zeuren of herhalen!

Nu is het aan je kind om een keuze te maken: Je kind vertoont het gewenste gedrag of je voert – vriendelijk en rustig – de consequentie uit. 

De verantwoordelijkheid ligt bij je kind. Je kind leert zelf keuzes te maken, en wat de gevolgen van die keuzes zijn. 

Je geeft je kind positieve invloed (een van de belangrijkste emotionele behoeften van gevoelige kinderen – autonomie) en helpt je kind zelfstandig te worden. 

Het is geen straf

Je hoeft niet boos te worden

Je kind maakt een keuze en die keuze heeft een consequentie

En als jij duidelijk, vriendelijk en rustig blijft, dan leert je kind dat het de volgende keer waarschijnlijk toch liever de andere keuze maakt. 

 

4. Consequenties zijn redelijk, respectvol en hebben een relatie met het gedrag

Consequenties werken alleen maar als ze redelijk en respectvol zijn, en een logische relatie hebben met het ‘vervelende’ gedrag wat je wilt stoppen.

Respectvol

Dat betekent dat ze geen schaamte gevoelens bij je kind oproepen.
Ik moet dan vaak denken aan hoe kinderen vroeger met ezelsoren op in de hoek van de klas moesten staan.

Redelijk

Redelijk betekent van redelijke duur en intensiteit. Een maand niet de deur uit mogen omdat je 5 minuten te laat thuis was een keer, is niet redelijk.

Relatie

En in relatie met het gedrag betekent dat de consequentie die je kiest, logisch volgt op het gedrag.

Minder schermtijd morgen, als je je vandaag niet hield aan de schermtijd afspraken, heeft een logische relatie.

Eerder naar bed moeten omdat je je huiswerk niet gemaakt hebt…heeft geen logische relatie.

5. Laat je kind de nieuwe afspraak aan jou terug herhalen.

“Even checken of de nieuwe afspraak zo duidelijk is, kun je even herhalen wat ik net gezegd heb?”

Als je kind de nieuwe afspraak terug herhaalt – dit is mijn keuze en dit is de consequentie – dan weten jullie allebei dat de afspraak duidelijk is.

Zo voorkom je “Dat had je niet gezegd!” discussies in de toekomst.

Wanneer consequenties niet de beste oplossing zijn

Straffen heeft misschien wel even effect maar het heeft veel negatieve bij-effecten. Bovendien leert je kind er niet echt van.

Opvoeden zonder straffen werkt veel beter, vooral op de lange termijn. Maar soms is er geen goede natuurlijke of logische consequentie beschikbaar.

Soms zijn kinderen nog te jong om consequenties te overzien.
En soms werken andere tools gewoon veel beter. 

In sommige situaties zijn consequenties gewoon niet de beste tool om het gedrag van je kind te laten veranderen.

Een goede richtlijn: Als je geen passende consequentie kunt bedenken die voldoet aan de 5 voorwaarden, dan is een consequentie in die situatie niet de beste oplossing.

Bovendien is het belangrijk om ook te kijken naar andere factoren:

• Wat wil je kind vertellen met zijn of haar gedrag?
  
  
• Welke behoefte of motivatie zit er onder het vervelende gedrag
  
  
• Zijn alle belangrijke emotionele behoeftes van mijn kind wel goed vervuld?
  
  
• Communiceer ik als ouder op een manier die meewerken uitnodigt of juist weerstand oproept in mijn kind?  
  
  
• Heb ik als ouder onhandige gewoontes die onbewust ‘vervelend’ gedrag juist oproepen?
  
  
• Verwacht ik dingen van mijn kind die het (nog) niet kan of die we eerst nog moeten oefenen?

Als je vaak consequenties (of straf) gebruikt, of nodig hebt, dan spelen er altijd andere factoren een rol. En het is belangrijk om daar dan eerst naar te kijken.

Als je consequenties te vaak / voor alles gebruikt, dan blijven ze niet effectief werken.

Consequenties zijn niet geschikt voor alle situaties. En je wilt ze liever achter de hand hebben als laatste redmiddel.

Een goede richtlijn hier is: Als je geneigd bent consequenties vaak te gebruiken, vaker dan heel af en toe, dan spelen er andere factoren in je opvoeding waar je beter eerst naar kunt kijken

Er zijn vaak betere tools die je eerst kunt gebruiken.

En het is altijd belangrijk om te kijken naar de oorzaak van vervelend gedrag, en dat op te lossen.

Maar, natuurlijke en logische consequenties zijn een goede tool om achter te hand te hebben bij herhalend vervelend gedrag, om je kind op een respectvolle manier te helpen meer acceptabele keuzes te maken.